HAVAYOLU YOLCUSUNUN HAKLARINI BİLMESİ ÇOK ÖNEMLİ-2

İptal ve tehirli seferlerde yolcu haklarını anlattığımız serinin birinci yazısından sonra gerek siteden ve gerekse doğrudan olumlu geri dönüşler aldım. Okurlarım özellikle bagaj aksaklıkları konusunda da yazı yazmamı istediler. Okurların talebi doğrultusunda, bu haftaki konumuzun başlığı:

Kaybedilen Bagaj-Hasarlı Teslim Edilen Bagaj-Geç teslim Edilen Bagaj Aksaklıklarında Yolcu Hakları:

Hava yoluyla seyahat edip de en az bir defa bagaj aksaklığı mağduriyeti yaşamamış yolcu yoktur sanırım. Bu haftaki bilgi paylaşma amaçlı yazımızın konusu bu nedenle, uçakla yapılan seyahatlerde yaşanan bagaj aksaklıkları olacak.

Bagaj, yolcunun beraberinde getirdiği ve yolcu ile taşınan kişisel eşyasıdır. Bagajı, yolcunun taşıyıcıya teslim edip etmemesi bakımından; teslim alınan bagaj ve kabin bagajı olarak ikiye ayırabiliriz. Bu ayrım, taşıyıcı sorumluluğu açısından önem arz etmektedir. Çünkü, yolcunun yanında taşıdığı “kabin bagajı” olarak tabir edilen eşya/lar havayolu şirketine teslim edilmiş bagaj olmadığı için, özel durumlar dışında kanunda belirtilen taşıyıcı sorumluluğundan istisnadır. 

Uçuş öncesinde havayolu şirketine teslim edilmiş yani tescil ettirilmiş bir bagajın kaybı veya hasara uğraması halinde, zarara sebebiyet veren olay taşıma sırasında meydana gelirse, bu zarardan taşıyıcının sorumlu olacağı, Türk Sivil Havacılık Kanunu (TSHK) nda hüküm altına alınmıştır.

Bagajın taşınması sırasında taşıyıcının sorumluluğunun ortaya çıkmasının diğer bir şartı ise, bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali sonucunda bir zararın ortaya çıkmış olması halidir. Bu ihlaller başlıca 3 şekilde olabilmektedir. Bagajın ziyaı (kaybolması, telef olması), bagajın geç teslim edilmesi (21 günden fazla) ve bagajın hasarlı teslim edilmesidir.

Hasar, bagajın değerinin düşmesine neden olan fiziksel kötüleşmedir. Bagajın tamamen veya kısmen hasara uğraması mümkündür. Bagajın kısmen hasara uğraması halinde, kalan kısım iktisadi değerini tamamen yitirmişse, artık tam hasardan söz edilir.

Yolcu bagajının zayi olması, tahmin edeceğiniz üzere, tamir edilemez ve dolayısıyla kullanılamaz hale gelmesi ile kaybolması durumunu ifade eder. Bagajın gerek zayi olması ve gerekse hasara uğraması halinde hak sahibinin malvarlığında meydana gelen eksilmeye ise maddi zarar diyoruz. Bagajın hasarlanması durumunda oluşan zarar, bagajın taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki hasarsız değeri ile hasarlı değeri arasındaki farka göre tespit edilir.

Ancak, Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 124’üncü maddesinde taşıyıcının sorumluluğunun sınırlandırılmasının, Türkiye’nin tarafı olduğu uluslararası anlaşma hükümlerine göre tayin olunacağına hükmedildiği için, Kanunda atıf yapılan Varşova ve özellikle Montreal Konvansiyonunda (22. madde 2. Paragraf) “bagajın ziyaı veya hasara uğraması halinde taşıyıcının sınırlı sorumluluğu ilkesi” benimsenmiş olup; hesaplanacak değer, Konvansiyona göre belirlenen değerden fazla olamaz.

ICAO tarafından 1999 yılında başlangıçta kilo başına 17 SDR, 20 kilo ve üzeri bütün bagajlarda yolcu başına azami 1.000 SDR (Special Draving Rights) ile sınırlandırılmış olan bu limitler, en son yapılan 2019 güncellemesiyle, kilo başına 22 SDR ve yolcu başına azami toplam 1.288 SDR olarak güncellenmiştir.

Yeri gelmişken SDR nin ne olduğunu da açıklayalım. Türkçeye “özel çekme hakkı” olarak çevrilen SDR: (Special Drawing Rights) AB bölgesinde kullanılan bir hesaplama ve hesaplaşma birimidir. Her gün açıklanan T.C. Merkez Bankası kur listesinde USD ve TL karşılıkları güncellenmektedir. Kur değerinin kabaca 1,3 USD civarında seyrettiğini söyleyebiliriz.

Konunun yasal çerçevesiyle temel tanımları verdik ve şimdi de aklımıza takılan bazı sorularla ilerleyelim.

Bagaj aksaklığı yaşayan yolcu ilk etapta ne yapmalıdır?

Bagajı geç teslim edilen, hasarlı teslim edilen veya kaybolan yolcunun ilk etapta ne yapması gerektiği TSHK m. 128’de düzenlenmiş olup; havayolu şirketleri de iç prosedürlerini bu çerçevede düzenleyip yolcuya bildirmek zorundadırlar. Havayolu şirketlerinin web sayfalarında, bu konudaki bilgilendirmelere ulaşabilirsiniz.

Yasaya göre; bagajın veya içindeki eşyaların hasarlı olarak teslimi halinde, eğer ilk bakışta anlaşılabilecek bir hasar söz konusu ise derhal, sonradan anlaşılırsa, bagajın teslim alınmasından itibaren 7 gün içerisinde taşıyıcı firmaya yazılı olarak bu durum bildirilmelidir. Bagajın kaybı halinde ise; uçuş tarihinden itibaren 21 gün içerisinde taşıyıcıdan yazılı olarak tazmin talebinde bulunulmalıdır. Yolcu bu süreleri kaçırması halinde, talep hakkının yanı sıra taşıyıcı aleyhine dava açma hakkını da kaybeder.

Sorumluluk sınırı hem iç hat hem de dış hat uçuşlarında aynı mıdır?

Yukarıda açıkladığımız üzere, elan geçerli olan sorumluluk sınırı Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından 28 Aralık 2019’dan itibaren 1.288 SDR’ye yükseltilmiştir. Bu limit ülkemiz açısından da geçerlidir. Buna göre Türkiye mahkemeleri nezdinde ister iç hat ister dış hat uçuş söz konusu olsun, bagaj hasarı, kaybı ya da geç teslimi durumunda yeni sınıra göre azami 1.288 SDR karşılığı kadar tazminat talep edilebilecektir.

Kıymet Konulmuş Bagajda sorumluluk sınırı nedir?

Montreal Konvansiyonu’nun 22. Maddesi gereği, teslim alınan bagaj bakımından, eğer yolcu bagajı taşıyıcıya teslim ettiği anda bagajın değeri hakkında özel bir beyanda bulunmuş ve taşıyıcının istediği ilave taşıma ücretini ödemişse, taşıyıcı beyan edilen değeri geçmeyecek şekilde tazminat ödemekle sorumlu olacaktır.

Hava yolu şirketinin zararı tazmin sorumluluğundan kurtulması mümkün müdür?

Taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasında, iç hat ve dış hat uçuşları bakımından bir ayrım vardır. Yurt içi taşımlarında TSHK m. 123 gereği; taşıyıcı, zararı önlemek için gerekli olan bütün tedbirleri aldığını veya bu tedbirleri alma olanağı bulunmadığını ispatlarsa, sorumluluktan kurtulacaktır. Dış hat seferlerinde ise taşıyıcının “kusursuz sorumluluğu” kabul edilmiştir. Buna göre zarar, bagajın kalitesinin kötülüğünden kaynaklanan bir durumdan veya yolcunun kendi kusurundan kaynaklanmadığı sürece taşıyıcı her durumda sorumlu olacaktır.

Kabin Bagajında Taşıyıcı Sorumluluğu nasıl belirlenir?

Teslim alınmayan el bagajı TSHK’da düzenlenmemiş olduğu için, sorumluluk Montreal Konvansiyonu hükümlerine göre belirlenecektir. Konvansiyona göre; kişisel eşyalar dahil olmak üzere teslim alınmamış bagajın kaybı veya hasara uğraması halinde taşıyıcı; kendisinin, çalışanının veya acentesinin kusuru var ise sorumlu olacaktır.

Yolcu, uğradığı manevi zararın tazmin edilmesini havayolu şirketinden talep edebilir mi?

Manevi zarar; kişinin, kişilik değerlerine yapılan haksız saldırı neticesinde uğradığı zarardır. Bagajın kaybı veya hasar görmesi durumunda yolcu maddi zarara uğrayabileceği gibi manevi zarara da uğrayabilmektedir. Hem TSHK hem de Konvansiyon hükümleri, taşıyıcının, yolcunun uğradığı zararlardan sorumlu olduğunu belirtmiş ancak, zararın maddi veya manevi olması yönünde bir ayrıma gitmemiştir.

Ancak, Yargıtay, Borçlar Kanunu m. 58 gereği manevi tazminata hükmedilebileceğini belirtmiştir. Manevi zarar talebinin değerlendirmesi, her olayın kendine has koşullarında değerlendirilir. Bu doğrultuda; yolcunun bedensel ve ruhsal bütünlüğü ile kişinin adı, onuru, sır alanı, mesleki itibarı gibi kişilik haklarının vazgeçilmez unsurları da korunmuş olacaktır.

Son olarak, havayolu şirketlerinin bu konudaki politikaları ve uyguladıkları taktikleri açıklayalım ve yolcu olarak ne yapmamız gerektiği konusunda bazı değerlendirmeler yapalım.

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki; çoğu havayolu şirketinin öncelikli hedefi yolcu memnuniyetinden ziyade maliyetleri düşürmek olduğu için, konvansiyonun belirlediği sorumluluk sınırını bilmeyen yolculara başka, bilen yolculara da başka usuller/taktikler uygularlar.

Zarar sadece valizin veya bir kısım içeriğinin hasarlanmasından, kaybından ibaretse, yolcuya: (a) valizin aynısının fatura bedelini veya güncel değerini ödemek, (b) eş değer yeni bir valiz almak, (c) tamiri mümkünse, valizin tamir bedelini ödemek yöntemlerini uygularlar.

Ayrıca, (d) eşya kaybı söz konusuysa, fatura bedelini ödeme seçeneğini sunarlar. Bagajın tamamen kaybı halinde ise, (e) yolcudan bagaj içeriği eşyaların listesini yaparak fatura ve fişlerini ibraz etmelerini isterler.

Böylece pazarlık yaparak demeyelim de uzlaşarak sorumluluk sınırının altındaki bir maliyetle yolcunun tazminat talebini karşılamayı ve dosyayı kapatmayı amaçlarlar. Konvansiyonun belirlediği rakamı bilmeyen yolcu, eğer doğrudan bu rakamı talep etmeyip, eşya listesi yaparsa, farkında olmadan pazarlık/uzlaşma sürecine girmiş olur.

Tavsiyem odur ki; kesinlikle havayolu şirketinin talebi doğrultusunda eşya listesi yapmayın. Beş on yıl önce aldığınız donun, gömleğin faturasını ibraz etmeye çalışmayın. Çünkü uçuş öncesinde bagaj içeriğinin maddi değeri noktasında bir tespit veya beyan istemeyen hava yolu şirketinin, kayıp hadisesinden sonra bagaj içeriğinin ispatlanmasını talep etmesi ve buna bağlı olarak bir tazminat tutarı belirlemeye çalışması, mevzuatta yeri olmayan bir uygulamadır.  

Bu gibi hadiselerde yolcu taleplerinin değerlendirilmesinde fiş, fatura vb. tevsik evrakı ibraz etme mecburiyeti yoktur ve tazminat talebinin değerlendirilmesinde, aksi ispatlanamadığı sürece, yolcunun beyanı esas alınacaktır.

Diğer yandan, bu meyanda bagajın ve içeriğinin fazla değerli olduğunu ileri süren yolcu beyan ve iddiaları da bir işe yaramayacaktır. Çünkü, bu beyanla talep edilecek tazminat tutarı sınırsız olmayıp, havayolu şirketinin sınırlı sorumluluğunu belirleyen konvansiyon düzenlemesine tabidir.  Yani alabileceğiniz tazminat tutarı her halükârda konvansiyonla belirlenen rakamdan daha fazla olamayacaktır.

Normal şartlarda, elbette daha azına da razı olmayın. Ama hasar sadece valizinizdeki bir boya kazıntısı vb. küçük hasardan ibaretse, tercih sizin. Daha doğrusu, oluruna bakın derim.

Havayolu şirketlerinin bilinçli ve tecrübeli yolcuya karşı kullandıkları yöntem ise konvansiyonun bir üst sınır belirlemiş olduğu gerçeğini kabul edip; bunun azami sınır olduğunu, kendilerinin her olayda bu rakamı ödemek zorunda olmadıklarını, kaybın ya da hasarın kendi kusurlarından kaynaklanmadığını vb ileri sürerek daha az bir rakama yolcuyu ikna etmeye çalışmak şeklinde olmaktadır.

Bu savların kısmi cevabını, yukarıda kusursuz sorumluluk ara başlığı altında açıklamıştık. Bu çerçevede, Konvansiyonun belirlediği azami limitin altındaki bir tazminat tutarına razı olup olmayacağınız konusundaki nihai kararınızı havayolu şirketinin yaklaşımına bağlı olarak, dava açıp açmama konusundaki niyet ve kararlılığınız belirleyecektir.

Son olarak, kayıp bagaj hadiselerinde hava yolu şirketlerinin savunma amaçlı ileri sürdükleri argümanlarından biri de bagajın varış noktasında teslimi aşamasında yaşanan bagaj kaybı olaylarında kendini göstermektedir.

Bazı hava yolu şirketlerinin "Bagajın, bagaj bandına konulmuş olmasıyla, bagaj teslim işlemi gerçekleşmiş olmaktadır." Tezine dayandırdıkları bu savunmalar, hava yolu şirketini sorumluluktan kurtarmaz.

Zira, artan yolcu trafiği ve maliyetleri ile gelişen teknoloji şartlarında havayolu şirketlerinin varış noktasında, "bagaj teslim etme işlemini" artık bire bir yapmak yerine, hareketli bant üzerinde yolcular tarafından alınmasını mümkün kılan bir yöntemle yapmaları, operasyonda hız ve pratiklik sağlama ihtiyacından kaynaklanan bir teknolojik tercih kolaylığıdır. Bu yöntem, bagajın yolcuya bire bir teslim edilmesine kadarki bütün aşamalarda koruma ve gözetme sorumluluğu olan hava yolu şirketlerinin "bagaj teslim sürecine nezaret" sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

Son olarak, bazı yolcuların tamamen safiyane niyetlerle yaptıkları bir hataya değinelim. Bazı kişiler fazla bagaj parası ödememek, ya da güvenlik vb. nedenlerle sıkı prosedürlere bağlanmış kargonun/bagajın (cins evcil hayvan, içki, sigara vb) yolcu yanı bagajı olarak, ücretsiz ve kolayca (gümrük kontrolüne girmeden) taşınmasını sağlamak için varışta teslim almak üzere, bagajsız yolculara teslim edebiliyorlar. Sakın iyi niyetle ve yardımcı olmak saikiyle bu tür usulsüz taşımalara aracılık yapmayın. Sonuçlarını tahmin edemeyeceğiniz çok kötü sonuçlarla karşılaşabilir, müeyyidelere maruz kalabilirsiniz.  

Diyorum ve yazıyı burada noktalıyorum.

Bu yazıda yapılan bilgilendirme ve değerlendirmelerin cevabını vermediği sorularınızı yorumlara veya e-posta adresime ([email protected]) yazarsanız, ayrıca cevaplamaktan memnuniyet duyarım.